Хасанкейф – мыңдаған үңгірлер, өзен үстінен салынған көпірлер, патшалар сарайы, мешіттер мен мазарлар мекені
Түркияның шығыс аймағында орналасқан Битлис, Сиирт, Муш және Батман қалалары – бай тарихы, ерекше табиғаты мен өзіндік мәдениеті арқылы көз тартады. Бұл өңірлер ғасырлар бойы талай өркениеттердің орталығына айналып, бүгінге дейін ұлттық мұраның алтын қазынасын сақтап келеді. Жақында Qaz365.kz тілшісінің осы өңірлерге жолы түсті.
Муш – түріктердің Анадолыдағы алғашқы ізі
Шығыс Анадолы аймағындағы Муш – көне ғимараттары, табиғаты, тарихи деректерімен таңғалдыратын қала. Тарихшылардың айтуынша, дәл осы өңір түріктердің Селжүктер кезеңінде Анадолыға алғаш аяқ басқан жерлерінің бірі.
Қаланың басты нысандары – Улу мешіті, Тарихи Мұрат көпірі, Йылдызлы хан керуен-сарайы. Сонымен бірге Муш қоршаған ауылдары, таулы алқаптары мен табиғи көріністері арқылы саяхатшыларды тамсандырады.
Қаланың дәл орталығында Арп Асланның алып ескерткіші бой көтеріп тұр.
Муш халқы негізінен мал шаруашылығы және егіншілікпен айналысады. Аймақ өзінің ірі қант зауытымен де әйгілі. Сонымен бірге Муштың жүзімі мен көкнәрі – өңірдің ерекше символдары саналады. Бұл бейнелерді қала көшелерінен, жергілікті қолөнер бұйымдарынан жиі көруге болады.
Муш – Мидия, Парсы, Ассирия, Византия, Селжұқ және Осман империяларының, әсіресе Урарту өркениетінің ізі қалған қасиетті мекен. Қала көшелеріндегі тарихи атаулар мен көне нысандар осы өркениеттерден сыр шертеді. Уақыт толқынына төтеп берген ескерткіштер Муштың мәдени және тарихи маңызын айқын көрсетеді.
Сапарымыз Муштың ең басты тарихи нысандарының бірі – Улу мешіттен басталды. Аңызға сүйенсек, түріктер жаулап алған әрбір қалада мешіт тұрғызып, ең үлкенін «Улу Жами» деп атаған. Муштағы Улу мешіт те дәл сол дәстүрдің жалғасы.
Бұл қасиетті орын XIV ғасырдың екінші жартысында шейх Мұхаммед әл-Мағрибидің бастамасымен салынған. Мешіт ішінде шейхтің қабірі орналасқан. Ғимараттың сәулеттік пішіні төртбұрышты, ал жалғыз күмбез алты бағанға сүйенген. Осман дәуірінде мешіт ретінде қызмет еткен нысан, республикалық кезеңде біраз уақыт түрме ретінде пайдаланылып, кейін қайтадан мешіт мәртебесін алды.
1960-жылдары мешіттің мұнарасы зақымданып, 1968 жылы тарихи келбетін сақтай отырып қалпына келтіру жұмыстары басталды. Реставрация 1972 жылы аяқталды, соңғы жөндеу жұмыстары 2015 жылы жүргізілді.
Мушта Улу мешіттен бөлек XVII ғасыр сәулетінің көрнекті үлгісі – Хаджи Шереф мешіті, сондай-ақ XVIII ғасырда салынған Алааддин мешіті де бар.
Мұрат көпірі – Селжұқтардың сәулеттік мұрасы
Қаладан 12 шақырым оңтүстікте, Мұрат өзенінің үстінде орналасқан тарихи Мурад көпірі – Муштың тағы бір маңызды мәдени ескерткіші. XIII ғасырда Селжұқтар тұсында салынғанымен, оның нақты тұрғызылған жылы белгісіз. Көпірдегі 1871 жылғы мәрмәр жазу оның Осман дәуірінде қайта қалпына келтірілгенін көрсетеді.
Муш – тек өткеннің куәгері емес, бүгінгі күннің де тынысын сездіретін, терең мәдениеті мен табиғи сұлулығы үйлескен аймақ. Тарих пен табиғат тоғысқан бұл өңірге жол түссе, ғасырлар сырын сезініп, түрік жерінің рухани тамырымен танысуға мүмкіндік аласыз.
Битлис: Шығыс Анадолының жүрегіндегі тарих пен табиғат мекені
Түркияның Шығыс Анадолы аймағында орналасқан Битлис қаласы – табиғаты тамсандыратын, мыңжылдық тарихқа толы қасиетті мекен. Тау бөктеріндегі ерекше орналасуы, өзен аңғарлары мен тарихи нысандары бұл қаланы аймақтың ең көрнекті туристік бағыттарының біріне айналдырады.
Битлис атауының шығуы жөнінде бірнеше дерек бар. Көпшілігі бұл атауды Александр Македонскийдің қолбасшысы Бедлис есімімен байланыстырады. Аңыз бойынша, Александр жорығынан оралғанда, қолбасшысына жау ала алмайтын, берік қамал салуды тапсырыпты. Бедлис биік жартастың үстінде бүгінге дейін өз көркін жоғалтпаған Битлис қамалын салған деседі.
Битлис қаласының ең басты көрнекті орны – Битлис қамалы.
Бұл алып құрылыс жартас үстінде орналасқан және мыңжылдықтар сынынан сүрінбей өткен. Қамалдың қай дәуірде салынғаны нақты белгісіз, алайда ол Урарту патшалығы кезеңіне дейін барып тіреледі деген пікір бар. Кейінгі ғасырларда Селжұқтар мен Османлы билігі тұсында бекініс бірнеше рет жөнделіп, сақталып келеді.
Аңыздағыдай, Александр Македонскийдің өзі де бұл қамалды ала алмаған көрінеді. Тарихи деректерге сай, қамал стратегиялық маңызы жоғары аймақта орналасқан және ғасырлар бойы аймақты қорғаныс пен басқару орталығы ретінде қызмет еткен.
Битлис – тек бір қамалмен шектелмейтін, мәдениеті мен тарихы бай өңір. Қала көшелерінде Селжұқ, Османлы және Урарту өркениеттерінің ізі сайрап жатыр. Мұнда:
Әсіресе Улу мешіті, Шерефиye медресесі, Гөкмейдан мешіті, Селжұқ зираттары келушілерді ерекше әсерге бөлейді.
Татван – Ван көлі жағасындағы табиғи ғажайып мекен
Түркияның Шығыс Анадолы аймағындағы Татван қаласы – табиғаты тамаша, тарихы терең, саяхатшының жанын баурайтын ерекше өңір. Ол Битлис провинциясына қарасты және әйгілі Ван көлінің оңтүстік жағалауында орналасқан. Татван – табиғат пен тарихтың тоғысқан тұсы, Анадолының інжу-маржандарының бірі.
Татван – стратегиялық маңызы зор қала. Мұнда теміржол желісі, автожол және Ван көлі арқылы өтетін паром байланыстары бар. Қала Ван мен Битлистің негізгі қақпасы саналады. Туристер үшін ең тартымды нүктелердің бірі – Ван көлі. Оның мөлдір суы, күн батар сәттегі керемет көрінісі ерекше әсер қалдырады.
Татванға келген жолаушының міндетті түрде баруы тиіс орны – Немрут кратер көлі. Бұл жер:
Немрут тауының атқылауы нәтижесінде пайда болған бұл көл табиғаттың таңғажайып сыйы іспетті. Көл аймағында жылы бұлақтар, табиғи бу шығатын жерлер және ерекше өсімдіктер әлемі бар.
Татван төрт мезгілде де турист қабылдай алады. Қыста Немрут тау шаңғы орталығы жұмыс істейді. Ал жаз мезгілінде туристер жасыл жайлау, тау соқпақтарымен серуендеп, көл жағасында демалады.
Саяхатшыларға кеңес
Татванға:
Ахлат – түркі тарихының тірі шежіресі
Түркияның Битлис аймағында, Ван көлінің солтүстік-батыс жағалауында орналасқан Ахлат қаласы – ежелгі түркі өркениетінің алтын бесігі саналады. Селжұқ дәуірінен қалған ғажайып мазарларымен әйгілі бұл мекен тарих пен мәдениеттің тоғысқан киелі ордасы.
Ахлат географиялық орналасуына байланысты ғасырлар бойы Шығыс пен Батыс өркениеттерін байланыстыратын көпір рөлін атқарған. Орта Азиядан Анадолыға қоныс аударған түркі тайпалары дәл осы өңір арқылы өтіп, жаңа өркениеттің негізін қалағаны туралы тарихи деректер бар.
Жерінің құнарлылығы, жұмсақ климаты, құрылысқа қолайлы табиғи тастың мол болуы және су көздерінің жеткіліктілігі қала дамуына зор ықпал еткен.
Ахлатқа келген саяхатшыны ең әуелі алып көлемді және ерекше нысандағы мазарлар қарсы алады. Бұл – әлемдегі ең үлкен түркі-ислам зираттарының бірі Ахлат Селжұқ қабірстаны. Мұндағы биік, қалың, ою-өрнекті құлпытастар селжұқ шеберлерінің асқан талғамын, рухани мәдениеті мен өркениеттік деңгейін паш етеді.
Күлтегін ескерткішін еске салатын тас мүсіндер мен құлпытастарда көк түрік жазуы мен куфи каллиграфиясының іздері сақталған.
Ахлаттың батыс бөлігінде орналасқан XIII ғасырдағы Уста Шағырт күмбезі (Usta Şağirt Kümbeti) – өңірдегі ең ірі селжұқ кесенесі. Пішіні көпқырлы, биік күмбезді бұл ескерткіш – ортағасырлық сәулет өнерінің қайталанбас туындысы.
Құлпытастар ғасырлар бойы жер сілкінісі, жел мен жауын әсерінен түрлі бағытта қисайып, табиғат аясында ерекше тарихи панорама қалыптастырады. Зират аумағында жиі кездесетін тасбақалар мен қорған үстіндегі қарғалар бұл жердің тылсым аурасын одан сайын арттыра түседі.
Қабірстанның солтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан Байындыр күмбезі мен мешіті – 1477 жылы салынған ерекше сәулет ескерткіші. Оның михрабы мен күмбез құрылысы дәуірдің діни-жәдiгерлік өнерін айқын көрсетеді.
Ахлат – жай ғана қала емес, түркі әлемінің рухани орталығы, тарихы тасқа қашалған қасиетті мекен. Бұл жерге келген әрбір адам мыңжылдық өркениет үнін тыңдап, түркі бабаларымыздың рухымен қауышқандай күй кешеді.
Сиирт – Месопотамия қақпасы және Түркияның жасырын жауһары
Түркияның Оңтүстік-Шығыс Анадолы өңірінде орналасқан Сиирт қаласы – мыңжылдық тарихы мен ерекше табиғи келбеті үйлескен киелі мекен. Месопотамия өркениетінің шетінде тұра орналасқан бұл қала ежелден түрлі мәдениеттердің, діндер мен халықтардың тоғысқан жері болып саналады.
Сиирт тарихы неолит дәуіріне дейін барады. Қала аумағында ассириялықтар, парсылар, римдіктер, византиялықтар, арабтар және селжұқтар үстемдік еткен. Әсіресе селжұқ және Осман дәуірінен қалған көптеген тарихи жәдігерлер қала мәдениетін айшықтайды.
Сиирт қаласы ғасырлар бойы діні, тілі, мәдениеті әртүрлі қауымдар бейбіт өмір сүрген көпвекторлы өркениет орталығы ретінде танылған.
Қалада ислам әлемі үшін аса маңызды бірнеше зиярат орындары бар:
Бұл орындарға жыл сайын мыңдаған зияратшы мен турист келеді.
Сиирттің тарихи көрнекіліктерінің қатарында:
Сиирт – тек өткеннің көлеңкесімен өмір сүретін қала емес. Мұнда табиғаттың тынысы, өзеннің сыбыры, таулардың үнсіздігі мен адамдардың мейірімі үйлесім тапқан. Бұл аймаққа келген қонақтар әр қадамынан тарихтың ізін, халықтың рухани тереңдігін сезінеді.
Батман – Месопотамия жүрегіндегі тарихи қала
Түркияның оңтүстік-шығысында орналасқан Батман қаласы – бай тарихы, мәдени мұрасы және табиғаты әсем өңірлердің бірі. Ол аттас – Батман провинциясының әкімшілік орталығы. Қала әйгілі Месопотамия ойпатында, Тигр өзенінің бойында орналасып, мыңдаған жылдық өркениет іздерін бойына сақтап қалған.
Батман – ежелден бері талай өркениеттердің өткені. Бұл аймақта:
Көне дәуірлерден бері сауда мен егіншіліктің орталығы болған аймақ қазіргі күнге дейін тарихи мәнін сақтап келеді.
Түркияның Батман өңіріндегі ежелгі Хасанкейф қаласы – адамзат өркениетінің бесіктерінің бірі саналады. Бұл өңір мыңдаған жылдар бойы түрлі мәдениеттерге, мемлекеттерге, сауда жолдарына үй болды. Қазіргі таңда осы тарихи мұраны сақтау мақсатында Хасанкейф археология және өркениет музейі ерекше рөл атқарып отыр.
Хасанкейф музейінің құрылысы 2010 жылы басталып, 2015 жылы келушілерге есігі ашылды. Ғимарат заманауи музей архитектурасының ең жақсы үлгісіне жатады. Музейдің басты мақсаты – аймақтағы тарихи жәдігерлерді сақтап, келешек ұрпаққа жеткізу.
2018-2020 жылдары Іlıсу су қоймасының салынуына байланысты Хасанкейфтің кейбір көне аймақтары су астында қалды. Осыған орай жүргізілген археологиялық қазба жұмыстарында табылған құнды артефактілер осы музейге жеткізіліп, мұқият сақталды.
Музейде 500-ден астам тарихи жәдігер қойылған. Олардың қатарында:
Сондай-ақ музей залдарында Хасанкейфтің тарихы туралы виртуалды жүйелер, үшөлшемді модельдер, карталар орналастырылған.
Музей тек көрме орны емес, сондай-ақ ғылыми зерттеу орталығы. Мұнда:
Хасанкейф – мыңдаған үңгірлер, өзен үстінен салынған көпірлер, патшалар сарайы, мешіттер мен мазарлар мекені. Бұл аймақ Месопотамия өркениетінің алтын парақтары болып саналады.
Музей – жоғалып бара жатқан мұраларды жаңа өмірге қайта әкеліп, әлемдік мәдениет қазынасына қосып отырған рухани орталық.