Этнофестиваль жоғары деңгейде өтті
Жылдағы дәстүр бойынша биыл да Алматы қаласында кезекті халықаралық этнофестиваль болып өтті. «Боралдай» сақ қорғандары археологиялық паркінде екі күн бойы 12 елдің үздік спортшылары мен қолөнершілері, этномузыканттары өз өнерлерін ортаға салды. Айта кетейік, айтулы шара Қала күніне орай «Алматы – Шанхай ынтымақтастық ұйымының мәдени және туристік астанасы» жобасы аясында ұйымдастырылды. Өткенсіз – болашақ жоқ. Қазақтың халық болып қалыптасуы үшін кешегі сақ, ғұндардың, үйсіндер мен қаңлылардың, түркілер мен қыпшақтардың, көшпенді тайпалар мен ұлыстардың мәдени-рухани жаңғыруына сара жол салып бергені ешкімге жасырын емес. Дәл осы көшпенді елдердің салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпын, ежелгі тарихы мен тілін насихаттау мақсатында ұйымдастырылған шара қала тұрғындары мен қонақтарын ерекше әсерге бөледі.
Алматы қаласының Мәдениет басқарма басшысы Ғани Майлыбаев:
«Екі күндік халықаралық этнофестивальге 12 мемлекет қатысып отыр. Алғашқы қатысушылардың бірі – Малазия елі. Араға 4 жыл салып, Алматы қаласында осы бір шара қала тұрғындары үшін қайта жүзеге асып отыр. Фестивальдің алғашқы күні болса да, шараны тамашалауға 10 мыңға жуық адам жиналды. Биылғы жылдың басты ерекшелігі – киіз үй үш есе артық тігілді. 40-қа жуық мейрамханалар тұрғындар үшін қызмет етіп, асау үйрету бойынша шеберлік сағаттары өткізіледі. Сондай-ақ қала басшысы мен «Шанхай» ынтымақтастық ұйымының қолдауымен Алматы тұрғындары мен меймандары үшін 500-ге жуық өнерпаздар өз өнерлерін көрсететін болады. Көпбалалы аналардың қолөнерлері жәрмеңкеде сатылсын деп, арнайы бір киіз үй тегін беріп отырмыз. Мұны да осы жылдың артықшылығы деуге болады. Өз өнерін көрсететін жас таланттар мен шетелден келген делегацияларға да арнайы киіз үй тіктік. Алматымызда мәдениетіміз бен өркениетіміздің өзегі болған айшықты жәдігерлерімізді ұлықтап, жыл сайын дәстүрден жаңылмай, алдағы уақытта да осындай шараларды ұйымдастыруға ниеттіміз», – дейді.
Халықаралық фестиваль кезінде көшпенділердің жауынгерлік ойындары, саятшылығы, ат баптауы, тағамдары, қолөнері т.б көптеген тұрмыс-тіршілігі көрсетіліп, жиналған халық түрлі сайыстарды тамашалады. Қызықты шеберлік сабақтарға қатысып, көшпенділердің өткен дәуіріне саяхат жасады.
Башқұртстан, Мажарстан, Өзбекстан Әзірбайжан, Дағыстан, Чувашия, Түркия, Малайзия, Алтай, Қырғызстан мен Бурятия сынды 10-нан астам мемлекеттің өнерпаздары мен спортшылары қалың көпшіліктің ықыласына бөленді.
50-ге жуық киіз үйлер тігілген «Боралдай» сақ қорғандары археологиялық паркіндегі этноауылда көшпенді елдердің тұрмыс-тіршілігі мен мәдениеті толық көрсетілді. Жастар алтыбақан теуіп, шат-шадыман болса, бүлдіршіндер балалар алаңында түрлі ойын ойнап, қуанышқа бөленді.
Шараны тамашалаушылар асық ату, қыз қуу, теңге салу, көкпар, қол күрес, аударыспақ, жамбы ату, қазақша күрес, асауға құрық салу сынды ұлттық ойындарға да куә болды. Этнофестивальдегі дәл осы көрініс қазақ халқының ертеден-ақ ұлттық ойындарын дәріптеп, ұрпағының ерік-жігері мықты, табынды да қажырлы болуына мән берген халық екенін тағы бір рет ұқтырғандай. Себебі атадан балаға мұра боп жалғасқан көшпенді еліміздің ұлттық ойындарының қайсысын алсақ та, ынтымағы мен бірлігі жарасқан біртұтас ұлттың мәдени мұрасынан хабар береді. Осындайда Абайдың «Ойын ойнап ән салмай, өсер бала бола ма?» деген даналығы еске түседі. Қазақтың дархан далада желік қуып, табиғаттан қуат алып, оны ұлттық ойындары арқылы өскелең жастың бойына сіңіргенін ешкім жоққа шығара қоймас. Себебі тәрбиенің бастауы – денесі шыныққан шымыр ұрпақта деп бірінші байлыққа баса назар аударған. Екі күндік халықаралық этнофестиваль кезінде көрсетілген дәл осы қазақтың ұлттық ойындары қала меймандары мен тұрғындарын өзін еркін сезініп, ізденімпаздық пен тапқырлыққа үндеді.
Сондай-ақ шара кезінде тас диірмен тарту, келі түю сынды көненің көзі болған көшпенді елдердің жәдігерлері де көптің назарына ұсынылды. Сонау нәубет заманда талай отбасын аштықтан құтқарып, тоқшылықтың белгісі болған – диірмен тірі жанның тіршілікте тынымсыз еңбек ету керегін түсіндіргендей әсерге бөледі.
Этноауылдағы бір уақытта өтіп жатқан түрлі шаралар қаланың күйбең тірлігінен шаршаған қалың жұртшылықтың сергіп, екі күн бойы мамыражай күй кешуіне серпін берді.
Садақшылар мен найзашылар аймағында өткен түрлі сайыстарға қарап, ежелгі көшпенді елдердің әскери жүйесіне оң баға беруге болады. Түркі халықтарының эпостары мен жырларында осы садақшылар мен шоқпаршылар, қылышкерлер мен айбалташылар жайлы сөз болуы тегін емес. Себебі «Ер қаруы – бес қару» деп талай ұрыс майданында елі мен жері үшін жанкештілікпен шайқасқан жауынгерлердің суық қаруын асынып, сайманын сайлағаны әскери тактиканың өзіндік тиімді жүйесін қалыптастырғанынан хабар береді.
Шара кезінде көрсетілген садақшылар мен найзашылардың өнері көшпелілердің соғыс басталмас бұрын ашық майданда тынымсыз дайындалып, садақшылар мен найзашылар қосыны жаудың алдыңғы лебіне ойсырата соққы беріп, аттары мен әскеріне айтарлықтай шығын әкелгенін түсіндіріп, ежелгі тарихты еске түсірді.
Ал шеберлер аймағында орын алған жүн сабау, ұршық иіру, киіз бен текемет басу, алаша, кілем, ши, кесте тоқу мен зергерлік бұйымдар жасаудан тегін шеберлік сабақтары көрсетілді.
Қазақтың дәстүрін дәріптеп, ежелгі тұрмыс-тіршілігінен хабар беретін ұлттық мұрасы саналатын – қолөнер бұйымдары шеберлер мен ұсталардың рухани қазынамызға қосқан өлшеусіз еңбегінен сыр шертеді. Себебі ғылым мен техника дамыған уақытта атадан балаға мұра боп жеткен сан ғасырлық тарихы бар жәдігерлеріміз ұрпақ жадында мәңгі сақталуы үшін насихатталды.
Ұлттық нақыштағы сырға, білезік, алқа, бойтұмар, шашбау сынды зергерлік бұйымдар шеберлердің асқан төзімділікпен күн-түн демей сабыры сыналған еңбегінің жемісі көптің назарына ұсынылып, таңдай қақтырды. Ал ісмерлердің тоқыма, киіз басу, алаша, киім тігу өнері отандық өнімнің бүгінде сұранысы артып, шет елден келген меймандарымызды ерекше әсерге бөледі.
Сондай-ақ айтулы шарада қазақтың асыл мұрасы саналатын – қос ішекті, көп пернелі домбырасы өнерпаздардың қолынан түспесе, әр киіз үйдің ішінен осы бір аспап түрі төрде ілініп тұрды. Түрлі ағаштардан жасалған күмбірлі үн қазақтың рухын көтеріп, батырлар мен ақындарды ерекше шабыттандыратыны өз алдына бөлек әңгіме. Елімізде тұратын ұлттар мен ұлыстардың жанын біріктіріп, ұлттық жаңғырумен этнос өкілдерін рухани бауырластыққа жетелейтін даңғыл жол десек, артық айтқандығымыз емес. Себебі фестивальге жиналған қонақтар мен тұрғындар қазақтың осы бір киелі музыкалық аспабын көргенде, ерекше тебіренді.
Ал қазақ поэзиясында жырланған қобыз – аты аңызға айналған Қорқытпен байланысты. Этнофестивальде осы музыкалық аспаптың құдіреті жайлы сыр шертілді. Себебі ұшқан құс пен жүгірген аң да елең қағатын қобыздың ерекше үні – адамзат баласын дариялық пен ойшылдыққа жетелейді. Айтулы шара кезінде киіз үйге кіріп, тылсым аспаптың құдіретіне тамсанғандар санында шек болмады. Тарихымыздың қилы замандарына қарамастан күні бүгінге дейін жеткен киелі аспап – әр қазақтың мұңын мұңдап, шынайы болмысынан хабар береді. Осыдан-ақ көшпенді халқымыздың өткенінен сыр шертіп, намысын жанығанын оңай аңғаруға болады. Ғасырлар қойнауынан жеткен бұл аспапта бабалар рухы мен үні, тұнып жатқан жұмбақ сыры бар. Қазақтың жаны болған киелі аспаптарымыз әлем халықтарының мәдениетінде де насихаттала берері сөзсіз.
Фестиваль кезінде көшпенділердің ежелде қанғыжағысына шоқпар байлап, жаугершілік пен жалғыз жолаушының серігі болған тылсым сыры бар қару түрі көптің назарына ұсынылды. Шоқтығы биік шоқпар жайында тек аңыз-дастандарда ғана естігеніміздей, көзбен көргенде де бұйымның пошымынан шошынасың. Алайда шоқпарды тек – ердің айбарын арттырып, жігерін тасытатын шеберлердің қайталанбас туындысы деуге әбден болады. Ертеректе ұрпағы көбейіп, атқамінерлер келсін деген ниетпен қазақ төріне шоқпарды іліп қойғаны ешкімге жасырын емес. Бұл бұйым шара кезінде шетелдік қонақтарымыздың ерекше қызығушылығын оятты.
Ұсталар аймағында қыш-құмыра мен ер-тұрман жасау, көрік басу бойынша шеберлік сағаттары өтті. Киізден тоқым тоқып, қолдан үзеңгі құйған шеберлердің жұмысына сүйсінбеу мүмкін емес. Осынау іскерлік өнердің барлығы дерлік – асқан төзімділікті қажет етеді. Соған қарамастан еліміздің төл өнерін насихаттап, 12 елден келген делегацияға паш етуі – қазақтың біртұтас ел екенінен хабар береді.
Алматы тұрғындары да екі күн бойы көтеріңкі көңіл күймен қала күніне орай ұйымдастырылған айтулы шарада шетелдіктер алдында «біздің елдің мәдениеті мен тарихы осындай қазынаға толы» дегендей кеуделерін мақтаныш сезімі кернегені байқалып-ақ тұрды.
Сондай-ақ этноауылда әдеттен жаңылмай жастар жағы алтыбақан теуіп, мәз-мейрам болды. Жігіттер қол күрестіріп, арқан тартысты, атқа мінді, садақшылардың шеберлік сағаттарына қатысты.
Ал балалар аймағына жиналған қаламыздың кішкентай қонақтары балалар киіз үйінде түрлі логиканы дамытатын ойындар ойнап, қуыршақ театрының қойылымдарына қатысты. Ән айтып, сурет салды. Балмұздақ жеп, алаңқайда шаттанған бақытты балалардың сыңғыр күлкілері мен дауыстары қалың жұртшылықты қуанышқа бөледі.
Сондай-ақ этнофестивальде құсбегілер мен саятшылар да бой көрсетті. Құмай-тазыны аңға салып, бүркіт пен қаршыға ұшырды. Еліміздің әр өңірінен жиналған миссиялас ер-азаматтар қазақтың ерекше асыл тұқымды төбеттерінің түрімен таныстырды. Аңшылық пен саятшылыққа жаны құмар қазақтың өршіл мінезді жігіттері құмай тазыны ғана емес, делебесі қозып, қасқыр алатын қазақы төбеттердің жоғалмауына атсалысып жүргеніне куә болдық. Көрдік де, қазақ халқының жаратылысы бөлек, бекзат болмысы – тектілік феномені екенін тағы бір дәлелдей түстік десек, артық айтпаған болар едік.
Шара кезінде меймандар үшін арнайы ұлттық тағам түрлері де ұсынылды. Айталық, шоққа піскен таба нан, балқуырдақ, үлпершек, бүрмеқарын сынды астың түрі – шетелдіктер түгілі, қала тұрғындарының да тәбетін ашып, таңдай қақтырды. Киіз үйлерде кимешек киген әжелер таратқан құрт-ірімшіктің, күбіде піскен қымыз бен шұбаттың, жаңа оттан түскен ыстық бауырсақтың дәмі ерекше тіл үйіреді.
Биылғы жылғы «Боралдай» сақ қорғандары археологиялық паркіндегі екі күндік шарада өнер көрсеткен өнерпаздардың сахнадағы шоу-көріністері бұрынғыдан өзгерек болды. 12 елден келген таланттардың концерті құлақ құрышын қандырып, жауынгерлік ойындар жиналған жұртшылықты еріксіз тамсандырды.
Этнотоптардың асқан шеберлікпен ұзақ дайындалғаны көрініп-ақ тұрды. Көрермендер қаттырақ қол шапалақтап, «жарайсыңдар, керемет» деп бас шайқап, шынайы эмоцияларын жасыра алмады.
Кеш соңында қала басшысы мен «Шанхай» ынтымақтастық ұйымының ұйымдастырушылары «Ұлы дала – көшпенділер әлемі» атты халықаралық этнофестивальді жоғары деңгейде өткізіп қана қоймай, шетелдік қонақтар мен Алматы тұрғындарының шараны көруіне қолжетімдік туғызғаны үшін жиналған жұртшылық алғысын білдіріп, естелік суретке түсті.
Жұлдыз Әбіл