АҚШ пен Қытай арасындағы сауда келісімі Қазақстан экономикасына жанама болса да маңызды әсер береді
Бүгінде әлемдік экономикада ең көп назар аударылатын тақырыптардың бірі – АҚШ пен Қытай арасындағы сауда қатынастары. Екі ірі ел арасындағы келіссөздер мен сауда шиеленістері тек өздерінің ғана емес, бүкіл әлемдік нарықтың тұрақтылығына әсер етеді, деп хабарлайды Qaz365.kz.
Соңғы ақпараттарға қарағанда, Вашингтон мен Пекин сауда келісіміне жақындай бастады. АҚШ пен Қытай өкілдері бірқатар даулы мәселелер бойынша келісімге келгенін жариялады. Бұл дегеніміз, екі елдің басшылары – Дональд Трамп пен Си Цзиньпин – сауда келісімін жақын күндері бекіте алады.
Мұндай жағдай әлемдік нарықтағы белгісіздікті азайтып, халықаралық сауда мен экономикалық қарым-қатынасты тұрақтандырады. Сарапшылардың сөзінше, Қазақстан сияқты ашық экономикасы бар елдер үшін бұл жаңалық маңызды, себебі біздің елдің экспорттық және транзиттік мүмкіндіктері тікелей әлемдік ахуалға байланысты. Экономист Сапарбай Жобаев екі алып елдердің арасындағы сауда балансы бұзылса, бізге де тікелей әсер ететінен айтып отыр.
– Қытай – біздің ең үлкен серіктесіміз, қазір Қазақстанға қомақты инвестициялар салып отыр. Көптеген ірі жобаларды да солар қаржыландырады. Мысалы, «Бір белдеу – бір жол», «Орта дәліз», Каспий халықаралық көлік бағыты сияқты бастамалар Қытайдың белсенді қатысуымен іске асып жатыр. Сондықтан Қытай экономикасы жақсы дамыса, Еуропамен де саудасы жанданады, – дейді ол.
Ал бұл – Қазақстан үшін үлкен мүмкіндік екені айтпаса да түсінікті. Себебі сарапшының айтуынша, сол тауарлардың тасымалы, яғни транзит арқылы бізге жақсы табыс түседі. Сол себепті Қытай мен АҚШ арасындағы қатынастың қалай дамитыны тек бізге емес, бүкіл әлем экономикасына әсер етеді.
– Мысалы, кезінде Трамп Қытай тауарларына баж салығын көтергенде, Дүниежүзілік сауда ұйымы бұған қарсы шыққан еді. Өйткені бұл тек екі елдің арасындағы мәселе емес, жаһандық экономикаға да соққы болатынын айтқан. Меніңше, Трамп сол кезде сайлаушылар алдында уәдесін орындап жатқандай көрінгісі келді. Тіпті «инвестиция салмасаңдар, кедендік салықты көтереміз» деген сөздер де айтты. Нәтижесінде Қытай тауарларына тарифті 125 пайызға дейін көтерді. Кейін Аляскада келісімге келіп, бұл шешімді тоғыз айға шегерді. Ол мерзім біткен соң да 100 пайыздық тариф енгіземіз деген, бірақ қазір бұл мәселе қайта талқыланып жатыр, мүмкін ортақ келісімге де келер, – деді экономист.
Әрине, Қытай да оңай ел емес, өз мүддесін қорғап отыр. Сапарбай Жабаевтың айтуынша, Қытайдың экспорт көлемінің 18 пайызы АҚШ нарығына тиесілі. Яғни, Қытайға да Америкамен сауданы үзбеу маңызды.
– Мысалы, Ресеймен арадағы байланыс соңғы жылдары қатты жақындап кетті дегенімізбен, олардың сауда айналымы бар болғаны 3-4 пайыз ғана. Ең көп дегенде 5 пайызға дейін өсер, бірақ одан аса қоймайды. Ал АҚШ-қа Қытай негізінен дайын өнім мен жоғары технологиялық тауарларды экспорттайды. Микрочиптер мен электроника саласында да Қытайдың үлесі зор. Егер ол экспортты тоқтатса, онда АҚШ-тағы технологиялық компаниялардың өздері Трампқа қарсы шығуы мүмкін, – дейді ол.
Экономист мұның бәрі бізге де әсер етпей қоймайтынын алға тартып отыр. Себебі Қытай – біздің басты сауда серіктесіміз әрі ең ірі инвесторлардың бірі.
– Қазір оның экономикасы шамамен 6 пайыз өсім көрсетіп отыр. Егер бұл көрсеткіш 3-4 пайызға дейін төмендесе, онда біздің шикізатқа деген сұраныс азайып, көлік және инвестициялық жобалар да бәсеңдеп қалуы мүмкін. Сол кезде Қазақстан мен Қытай арасындағы сауда көлемі де төмендеп кетеді, ал бұл біздің экономикаға да ауыр соққы болады, – деп қорытындылады сөзін экономист.
Демек, АҚШ пен Қытай арасындағы сауда келісімі Қазақстан экономикасына жанама болса да маңызды әсер береді. Бұл экспорттық нарықтың тұрақталуына, инвестициялық климаттың жақсаруына, ауыл шаруашылығы өнімдерінің саудасына, логистикалық транзиттің тиімділігін арттыруға және жалпы экономикалық өсімге ықпал етеді.
Қазақстан үшін бұл келісімнің ең басты әсері – экспорт нарықтарының тұрақталуы. Ел экономикасының негізін шикізат саласы құрайды. Мұнай, газ, уран және басқа да табиғи ресурстар әлемдік нарықта бағаланған сайын, Қазақстанның қаржы жүйесі мен бюджетіне оң әсер етеді. Егер АҚШ пен Қытай арасындағы сауда шиеленісі шешілсе, шикізатқа деген сұраныс тұрақтанады. Бұл Қазақстандық экспортшыларға баға белгілеуде сенімділік береді. Мысалы, соңғы жылдары халықаралық нарықтағы белгісіздік пен сауда дағдарыстары Қазақстанның мұнай экспортына әсер еткен. Қытай мен АҚШ келісімге келсе, мұнай бағасы салыстырмалы түрде тұрақтанып, Қазақстанның энергетикалық секторына оң серпін береді. Сонымен қатар, ауыл шаруашылығы өнімдері де – мысалы, дәнді дақылдар мен ет өнімдері – тұрақты нарыққа шығу мүмкіндігін алады.
Логистика мен транзит саласында да айтарлықтай өзгерістер болуы мүмкін. Қазақстанның географиялық орналасуы елді Еуразияда маңызды транзиттік буынға айналдырады. «Бір белдеу – бір жол» бастамасы аясында Қазақстан арқылы көптеген тауарлар өтеді. АҚШ пен Қытай саудасы түзелсе, бұл транзиттік ағынның тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Мысалы, Қытайдан АҚШ-қа немесе керісінше тасымалданатын тауарлардың көлемі көбейсе, Қазақстан арқылы өтетін теміржол және теңіз маршрутының маңызы артады. Бұл өз кезегінде ел экономикасына қосымша кіріс әкеледі және логистикалық инфрақұрылымды дамытуға серпін береді.
Инвестициялық климатқа да оң әсері күтілуде. Әлемдік нарықтағы белгісіздіктің азаюы Қазақстанға шетелдік инвесторлар үшін сенімділік береді. Инвесторлар кез келген шешім қабылдағанда халықаралық сауда шиеленісін ескереді. Егер АҚШ пен Қытай арасындағы келісім бекітілсе, Қазақстандағы инвестициялық жобаларға капитал тарту жеңілдейді. Әсіресе, энергетика, ауыл шаруашылығы, инфрақұрылым және жоғары технологиялық секторларға шетелдік инвестициялардың өсуі мүмкін. Бұл елдегі жаңа жұмыс орындарының ашылуына, технологиялық жаңалықтардың енгізілуіне және жалпы экономикалық өсімге ықпал етеді.
Ауыл шаруашылығы саласында да оң серпін бар. АҚШ пен Қытай арасындағы келісім соя және басқа да ауыл шаруашылығы өнімдерінің халықаралық саудасын тұрақтандырады. Қазақстанда фермерлер де бұл жағдайдан пайданы көруі мүмкін. Мысалы, әлемдік нарықтағы баға тұрақтаса, Қазақстандық ауыл шаруашылығы өнімдерін экспорттау тиімді болады. Бұл жергілікті фермерлерге өндірісті кеңейтуге және жаңа технологияларды енгізуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, Қазақстандық агроөнеркәсіп кешендері халықаралық нарықтағы бәсекелестікті арттыра алады.
Сонымен бірге геосаяси аспектілер де маңызды. АҚШ пен Қытай арасындағы сауда шиеленісінің төмендеуі әлемдік қауіпсіздік пен сенімділікті күшейтеді. Қазақстан халықаралық транзиттік және дипломатиялық рөлде маңызды ел ретінде есептеледі. Саяси тұрақтылық пен сауда қатынастарының жақсаруы Қазақстанға аймақтағы дипломатиялық, экономикалық және стратегиялық жобаларға қатысуда қосымша артықшылықтар береді. Елдің халықаралық аренадағы беделі де өседі.
Айта кету керек, АҚШ пен Қытай арасындағы келісім әлемдік технологиялық нарыққа да әсер етеді. Келісімге сәйкес, екі ел арасындағы экспорттық бақылау жеңілдейді, бұл жоғары технологиялық өнімдерге, әсіресе жартылай өткізгіштер мен реактивтік қозғалтқыштарға қатысты. Қазақстанда да бұл технологиялық даму үшін жаңа мүмкіндіктер ашады. Елдегі жоғары технологиялық салалар импортқа тәуелді болғандықтан, халықаралық нарықтағы тұрақтылық олардың жұмысын жеңілдетеді.
Сонымен қатар, геосаяси тұрақтылық пен халықаралық аренада Қазақстанның рөлін нығайтуға мүмкіндік береді. Сондықтан, әлемдік экономикалық жаңалықтарды қадағалап, стратегиялық шешімдер қабылдау Қазақстан үшін маңызды. Әлемдік нарықтағы өзгерістерді дұрыс бағалай білсек, ел экономикасын тұрақты әрі тиімді дамытуға болады