Соңғы жылдары уран өндірісі терең жаңғыртудан өтті
Қазақстан атом энергетикасы саласында өз орнын нығайтып келеді. Ел бұрын тек табиғи уран экспорттайтын болса, қазір атом электр станцияларына арналған жоғары технологиялық өнімдерді шығаратын деңгейге көтерілді. Қазатомөнеркәсіп ұйымдастырған баспасөз туры барысында журналистер уран диоксиді ұнтағынан бастап «Үлбі-ЖБҚ» зауытында дайын жылу бөлгіш құрамалар шығару кезеңіне дейінгі өндіріс процесін толық көрді, деп хабарлайды Qaz365.kz.
Үлбі металлургия зауыты 1949 жылдан бері жұмыс істейді және осы 76 жыл ішінде уран, бериллий және тантал өнімдерін шығаратын әлемдегі ең ірі кәсіпорындардың біріне айналды. Мұнда халықаралық деңгейде сертификатталған уран диоксиді ұнтақтары мен отын таблеткалары шығарылады. Өнімдер Еуропаға, АҚШ-қа, Азия мемлекеттеріне және Қытайдың ірі атом станцияларына экспортталады.
«ҮМЗ» АҚ уран өндірісінің директоры Константин Кузьмин зауыттың ұзақ жылдар бойы кеңестік дизайндағы реакторларға арналған негізгі отын жеткізушілердің бірі болғанын атап өтті.
“Кәсіпорын 1977 жылдан бастап ВВЭР-1000 реакторларына арналған отын таблеткаларын жаппай шығарған. Бүгінде зауыт француздық AFA 3G дизайны бойынша отын өндіріп, жылына шамамен үш жүз тонна таблетка шығарады. Оның екі жүз тоннасы «Үлбі-ЖБҚ» зауытына жеткізілсе, жүз тоннаға жуығы Қытайға тікелей экспортталады”, – деді кәсіпорын басшысы.
Соңғы жылдары уран өндірісі толық жаңғыртудан өтті. Жаңа престер, заманауи араластырғыштар, механикалық өңдеу желілері орнатылып, таблеткалардың геометриялық өлшемдерін толық автоматтандырылған бақылау жүйесі енгізілді. Баспасөз туры барысында журналистерге әрбір таблетканың диаметрін жүз пайыз дәлдікпен өлшейтін жүйе көрсетілді. Бұл – ҮМЗ өндірісін сертификаттаған француздық Framatome компаниясының басты талаптарының бірі.
Өндірістік тізбектің дамуы Қазақстанның тәуелсіздік кезеңіндегі ең ірі инвестициялық жоба – «Үлбі-ЖБҚ» зауытының іске қосылуының арқасында мүмкін болды. Зауыт нөлден бастап салынды, Франция, Германия, АҚШ және Қытайдан жеткізілген алдыңғы қатарлы технологиялармен жабдықталды және Framatome технологиясы негізінде жұмыс істейді. Бүгінде «Үлбі-ТВС» — Орталық Азияда атом электр станцияларына арналған жылу бөлгіш құрамаларды өнеркәсіптік көлемде шығаратын жалғыз кәсіпорын.
«Үлбі-ЖБҚ» ЖШС технологиялық бақылау жөніндегі директоры Станислав Матвеевтің айтуынша, зауыт толық әлемдік стандарттарға сай келеді. Ол мұндағы өндірістің бірегейлігін атап өтіп, дәнекерлеу технологиясымен жылу бөлгіш элементтер өндіру желісі, гамма-сканерлеу арқылы өнімді тексеру, сондай-ақ миллиметрдің мыңнан бір бөлігін дәл анықтайтын роботтандырылған жүйелер туралы айтып берді.
“Бір уран таблеткасының энергетикалық құндылығы шамамен 700 килограмм көмірге тең, ал бір жылу бөлгіш құрама 46 мың тонна көмірді немесе 650 вагон көмірді алмастырады. Бүгінгі күнге дейін қытайлық атом станцияларына 1200-ден астам құрамалар жеткізіліп, жалпы саны 1300-ге жуық құрылым өндірілді”, – деді ол.
ЖБҚ өндірісі тәулігіне екі ауысыммен жұмыс істейді. Кәсіпорын бір күнде 700-ге жуық жылу бөлгіш элемент пен төрт дайын құрама құрастырады. Өнімдер Қытайдың алты ірі атом станциясына жеткізіледі: Хуньянхэ, Ниндэ, Даявань, Фанчэнган, Янцзян және басқа да нысандар. 2022 жылдан 2025 жылға дейінгі аралықта жеткізілген өнімнің жалпы көлемі төмен байытылған уран баламасына шаққанда 547 тоннадан асты. Журналистер ЖБҚ құрастыру процесін нақты уақыт режимінде бақылап, дәнекерлеуден бастап соңғы геометриялық тексеруге дейінгі барлық кезеңнің жоғары дәлдігін көрді.
«Үлбі-ЖБҚ» зауытының іске қосылуы сала үшін маңызды технологиялық серпіліс болды. Зауыт жылына 200 тонна уранды дайын жинақ түрінде шығара алатын жобалық қуатқа жеткен. Бұл зауытқа қажетті барлық таблеткалар ҮМЗ-де дайындалады. Осылайша Қазақстан жоғары қоспалы өнім шығару арқылы технологиялық мүмкіндіктерін нығайтып, әлемдік атом индустриясындағы сенімді серіктес мәртебесін одан әрі бекіте түсті”, – деді «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК» АҚ Басқарма төрағасы Мейіржан Юсупов.
Компания алдағы уақытта Қазақстанда салынуы мүмкін алғашқы атом электр станциясының отын циклінде де қатысу мүмкіндігін қарастырып отыр.
“Егер жоба экономикалық тұрғыдан тиімді болса, ҮМЗ ресейлік дизайндағы ВВЭР-1200 реакторлары үшін де отын таблеткаларын өндіре алады. Барлық қажетті технологиялық құзырет пен даярланған персонал бар”, – деп әңгімеледі Константин Кузьмин.
Бұл баспасөз туры Қазақстанның енді тек шикізат өндіретін ел ғана емес, сонымен қатар құны бірнеше есе жоғары дайын ядролық отын шығара алатын мемлекетке айналғанын көрсетті. Бұл Қазақстанға 2050 жылға қарай сұранысы 30–40%-ға өсуі мүмкін әлемдік нарыққа кеңінен кіруге мүмкіндік береді.
Үлбі металлургия зауыты Қазақстанда ғана емес, бүкіл өңірде бірегей кәсіпорын болып саналады. Мұнда толық металлургиялық циклге ие үш өндіріс – уран, бериллий және тантал өндірістері қатар жұмыс істейді. Зауыт атом энергетикасы, аэроғарыш саласы, медициналық жабдықтар және ғылыми зертханалар үшін стратегиялық маңызы бар өнімдер шығарады. Соның ішінде өнімдердің бір бөлігі CERN секілді әлемдік ғылыми орталықтарға жеткізіледі.