Соңғы 10 жылдың 9-ында Қазақстанның ең ірі қаласында атмосфералық ауа ластануы тұрақты түрде «жоғары» деңгейде тіркелді, тек 2017 жылы ғана ол «көтеріңкі» деп бағаланған. Алматыда тұратын 2,3 миллионнан астам адам мезгіл-мезгіл зиянды заттардың шекті рұқсат етілген концентрациясынан асатын ауаны жұтады, деп хабарлайды Qaz365.kz.
Алматы қаласы Іле Алатауының етегіндегі ойыс жерде орналасқан және континенттік климатқа ие, мұнда тау-жота циркуляциясының әсері байқалады. Бұл әсіресе қаланың таулы беткейден жазыққа ауысатын солтүстік бөлігінде айқын көрінеді.
Географиялық орналасуы бастапқыда табиғи ауа алмасуы үшін қолайсыз болған, ал соңғы 20 жылдағы жаппай, ретсіз құрылыс жағдайды одан әрі ушықтырғаны сонша, қала жарты жылдан астам уақыт бойы қалың тұман, түтін астында қалуда.
Алматы қаласында атмосфералық ауаның мониторингі 16 стационарлық бекеттерде жүргізіледі:
- 4 бекетте ауа сынамалары қолмен тәулігіне үш рет 22 көрсеткіш бойынша алынады: 1) қалқымалы бөлшектер (шаң); 2) күкірт диоксиді; 3) азот диоксиді; 4) көміртек оксиді; 5) формальдегид; 6) фенол; 7) азот оксиді; 8) кадмий; 9) мыс; 10) мышьяк; 11) қорғасын; 12) хром (6+); 13) никель; 14) мырыш; 15) бензапирен; 16) бензол; 17) этилбензол; 18) хлорбензол; 19) параксилол; 20) метаксилол; 21) кумол; 22) орто-ксилол;
- ауаны бақылаудың 12 автоматты станциясында әр 20 минут сайын 7 көрсеткіш бойынша мәліметтер тіркеледі: 1) қалқымалы бөлшектер PM-2,5; 2) қалқымалы бөлшектер PM-10; 3) күкірт диоксиді; 4) көміртек оксиді; 5) азот диоксиді; 6) азот оксиді; 7) озон.
Ауаның сапасын анықтауда екі индекс қолданылады:
- Атмосфераның ластану индексі (АЛИ) – бұл бірнеше негізгі ластаушы заттардың концентрациясын және олардың адам денсаулығына әсерін ескеретін көрсеткіш. Ол созылмалы ластану деңгейін анықтау үшін тәуліктік немесе жылдық орташа концентрацияларды пайдаланады;
- Стандартты индекс (СИ) – бұл ластаушы заттың ең жоғары бір реттік өлшенген концентрациясын оның шекті рұқсат етілген мөлшеріне бөлу арқылы анықталатын көрсеткіш. Ол белгілі бір бекетте немесе қалада ең көп ластаушы затты анықтауға және ауаның қысқа мерзімді ластануын бағалауға мүмкіндік береді.
Алматы өнеркәсіптік қала емес, жылу энергетикасы ЖЭС-1,2,3-пен ұсынылған, қаланың жеке секторы негізінен газдандырылған. Дегенмен, облысқа жататын қала маңындағы аудандарда пешпен жылытылатын жеке үйлердің көптігі бар, бұл Алматының атмосферасын ластауға айтарлықтай үлес қосады. Автокөліктен шығатын газдар да ауа сапасына айтарлықтай кері әсер етеді
Жылу электр станциялары мен пештерді жылытудан шығатын негізгі шығарындылар – қалқымалы бөлшектер, көміртегі және азот оксидтері, күкіртті сутек, күкірт және азот диоксиді болып табылады. Автокөлік шығарындыларымен бірге қала атмосферасына көміртек және азот оксидтері, күкірт диоксиді көп мөлшерде түседі.
«Қазгидромет» РМК деректеріне сәйкес, Алматыда 2015–2016, 2018–2021 жылдары атмосфералық ластану индексі «жоғары» деңгейде (АЛИ=7–8) болды, 2017 жылы – «көтеріңкі» (АЛИ=5–6). 2022, 2024 жылдары СИ бойынша ауа ластану деңгейі «жоғары» деп бағаланса, 2023 жылы – «өте жоғары» деп тіркелді.
2024 жылы мониторинг бекеттерінде зиянды заттардың шекті рұқсат етілген концентрациясынан асу жағдайлары 31 960 рет тіркелді. Ластаушы заттардың басым бөлігі көміртек және азот оксидтері, озон, азот және күкірт диоксидтері, PM2,5 және PM10 үлесіне тиесілі.