Депутат Қазақстанның мұндай заң қабылдай алмауына не кедергі екеніне тоқталды
Қырғыз президенті Садыр Жапаров мемлекеттік қызметкерді қырғыз тілін білуге міндеттейтін заңға қол қойды. Осыған байланысты әлеуметтік желіде «Айтарға сөз жоқ! Ал Қырғыздың "маңқа қазақ" деуіне дау айта аламыз ба?» - деп жазба қалдырған Мәжіліс депутаты Ермұрат Бапимен Qaz365.kz тілшісі сұхбаттасып көрді.
«Қырғыз Республикасы ұлттық негіздегі мемлекет құрудың қамына кірісіп жатыр деген белгі. Қырғызстанның экономикасы, әсіресе энергетика саласы көп мөлшерде Ресейге тәуелді. Бірақ соған қарамастан қырғыз билігі елінің ұлттық мүддесін бәрінен жоғары қойып отыр. Соның арқасында қырғыз тілін қоғам, мемлекет болып тұтынудың бірден бір құралы ретінде осындай заң шығарды. Біздің елге де осындай заң керек. Бізде қазақ тіліне деген мұқтаждық мемлекеттік кабинеттерде пайда болмайынша, елде тілге деген қажеттілік орнамайды. Әрбір отбасы, әрбір ата-ана өзінің баласын тәрбиелеп жатқан кезде балам оқысын, білімді болсын, үлкен лауазымды қызметкер болсын деп армандайды ғой. Ал егер де дәл сондай заң болса, жаңағы арманына қазақ тілін де үйрету керек дегенді қосуға мәжбүр болады. Мен қырғыз президентінің бұл шешімін мемлекет темірқазығын қалайтын шешім деп санаймын», – деді Ермұрат Бапи.
Ол осы ретте Қазақстанның мұндай заң қабылдай алмауына не кедергі екеніне тоқталды. Айтуынша, соңғы 30 жылда, тәуелсіздік алғаннан бастап қазақ тілі мемлекеттік қазыналық түрде қолданыста болмады. Декоративті түрде қалғандықтан осындай күйге түсті деп санайды.
«Оған бірінші президент Назарбаевтың өзі мүдделі болды. Оның бала-шағасы, немере-шөбересіне дейін бір ауыз қазақша білмейтіні бар. Екіншіден, тіл білетін, білмейтін қазақ, шала қазақ, діндар қазақ деп бөліп тастау оның саясатының ең басты мақсаты болды. Қазақты бір тілдің негізінде біріктіру оның билігіне қатер төндірер еді. Сондықтан ол жұрттың алдында «бір-біріңмен қазақша сөйлесіңдер» дегенімен қазақ тілін заңды, құжаттық негіздемесін қаламады. Оған қажет болмады. Солай заңның бәрі тек орыс тілінде жүрді. Енді оны Қырғызстан секілді бір сәтте, бір заңмен өзгеріс жасай алмаймыз», - дейді депутат.
Ол Қазақстанда Парламентке заңның барлығы тек орыс тілінде келеді деп отыр. Тіпті қазақ тілінде құжаттар дайындайтын орталықтандырылған мекеме де жоқ көрінеді.
«Әр министрлік әр ведомствоны өздерінше аударатын топтары бар. Олардың терминдері бар, бір термин екінші жерге келмейді. Бұндай заң қажет болғанымен, дәл қазір зияны көп болуы мүмкін. Зиян дегенде, геосаяси жағдай өз алдына, өз ішімізде, солтүстік жақтарда сепаратистік көзқарастардың ушығып тұрғаны өз алдына, ең басты зиян қазақ тілін қазыналық тіл ретінде пайдаланатын, жүзеге асыратын мүмкіндіктер жоқ. Яғни, қалыптаспаған. Қазақ тілінің әдеби терминологиясын істеу жөнінде еш әрекет байқалмады. Бір сөздің 10-15 синонимі бар, оны заң тіліне көшіргенде, құжат дайындаған кезде терминологиялық сөздігі болуы тиіс», – дейді мәжілісмен.
Тіл үйрену үшін негізгі терминологиялық сөздікті қолға алуға тиіспіз деп санайды. Алдағы екі-үш жылдың ішінде осындай заң қабылданады деп, қазірден бастап алғышарттарын дайындай берген дұрыс деп отыр.
«Бүкіл мемлекеттік органдарды, қоғамды дайындауымыз керек. Содан кейін қабылданса, ешкімнің реніші де, өкпесі де болмайды. Әйтпесе, қазақ қоғамы бұл заңға сусап отыр. Бірақ қоғамның қасіреті ескі режимде қалуында. Жан-жаққа тартатын әлеуметтік топтар болып бөлшектеніп қалған. Оның бәрін қалыптастырған саяси режим. Ал жалпы қазақ қоғамы үшін баяғыдан қазақ тілі туралы заң қажет. Алғашқы қабылданған заң қоғамның қажеттілігін өтей алмайтын жағдайда. Алайда орыс тілді қазақтарды, орыс тілді шенеуніктерді, қазақ балаларын жаппай орыс тіліне беріп жатқан адамдардың жағдайын ескере отырып, елдегі тіл төңірегіндегі қалыптасқан жағдайларды саралау керек», – дейді Ермұрат Бапи.