Елімізде шикі сүт неге қымбат
Солтүстік Қазақстан облысының әкімі Ғауез Нұрмұхамбетов жақында Қазақстанның сүт саласының жетекші кәсіпорындарының бірі - Петропавл қаласындағы жергілікті сүт кәсіпорнынына жұмыс сапарымен барған. Кездесуде саланың басты проблемалары айтылды, деп хабарлайды Qaz365.kz.
Шикі сүт бізде қымбат
Әкіммен кездесуде жергілікті зауыт басшысы А.Гриценко кәсіпорын мен жалпы елдің сүт саласы тап болатын мәселелер туралы айтқан. Оның сөзінше, импорттық сүт өнімдерінің Қазақстанда отандық сүт өнімдеріне қарағанда арзанырақ болуының бірнеше себептері бар.
«Біріншіден, шетелдік бәсекелестерде дамыған азық-түлік өнеркәсібі бар, оның негізі кеңес дәуірінде қаланған: заманауи фермерлік шаруашылықтан, арзанырақ жепшөп қорынан бастап, селекцияға және қуатты қайта өңдеу кәсіпорындарына дейін. Нәтижесінде Қазақстанда шикі сүттің құны көршілерге қарағанда орта есеппен 20%-ға жоғары. Екіншіден, бұл елдердің өңдеушілері ірі мемлекеттік субсидиялар мен жеңілдікті несиелер, соның ішінде өндіріс құрылысын мемлекеттік қолдау және экспортқа шығу арқылы қол жетімді қаржыландыруға ие. Бұл шаралар көрші елдерге ішкі нарықты қамтамасыз етуге және экспортқа белсенді шығуға мүмкіндік береді. «Біздің компанияның мысалында айта аламын: біз аса қиын жағдайда жаңа зауыт салуға 50 миллион доллардан астам қаражат салдық, ал субсидиялар түрінде 1 миллионнан сәл астам қаражат алуымыз керек», - деді А.Гриценко.
Мемлекеттік субсидиялармен байланысты тағы бір мәселе – тұрақсыз төлемдер. Сүт кәсіпорны соңғы субсидияларды 2023 жылы қарашада алған, ал ағымдағы сәтте жалпы берешегі 2 млрд теңгеден астам, оның ішінде шамамен 1,5 млрд теңгесі сүтке берілетін субсидиялар бойынша берешекті және 500 млн теңгеден астамы - несиелеуге арналған субсидиялар бойынша берешекті құрайды.
Несие мөлшерлемесі жоғары
Несиелер бойынша тым жоғары мөлшерлеме бизнесті дамытуға мүмкіндік бермейді және барлық пайданы қаржы секторы алады, және мұндай жағдай мемлекет үшін стратегиялық тұрғыдан тиімді болуы екіталай. Сала ойыншылары атап өткендей, негізгі және айналым қаражаттарын сатып алу үшін несиелеу құны бәсекеге қабілетті деңгейде қалуы керек, ал ағымдағы несиелік мөлшерлемелер тым жоғары (20% және одан жоғары). Мемлекеттік бюджеттен субсидиялаудан гөрі басым салалар үшін бәсекелестік (ресейлік және беларусьтік банктермен) мөлшерлемені белгілеген дұрыс, деп санайды қайта өңдеушілер.
«Сапалы сүт өндіру көлемінің жылдам өсуі мүмкін емес, сәйкесінше зауытты пайдалануға берілгеннен кейін бірден бар қуатқа жүктеу мүмкін емес. Фермерлер қайта өңдеу зауытының өндірісі іске қосылғаннан кейін ғана дами бастайды. Нарықтық емес несие мөлшерлемелері субсидиялаудың болмауымен бірге өндірістің қалыптасуының осы маңызды кезеңінде зауыттың экономикалық шығындарын жаһандық деңгейде арттырады», - деп толықтырды А. Гриценко.
Өзіндік құн қымбатқа шығады
Азық-түлік өнімінің сапасы үшін шикізаттың сапасы негіз болып табылады. Қазақстанда да осыған байланысты үлкен мәселелер бар. Кәсіпорын мамандары келіп түсетін шикізатқа талдау жүргізе отырып, сүт-тауар фермаларынан алынған шикі сүттің 70%-ға дейін микробиологиялық көрсеткіштер бойынша талаптарға сәйкес келмейтінін айтады. Бұл тек шағын фермаларда ғана емес, тіпті ірі фермаларда да сүттің сапасы өте төмен, деп қынжылды директор. Сүттің жоғары өзіндік құнымен бірге бұл қазақстандық өңдеушілерді шетелдік бәсекелестерге қатысты қолайсыз жағдайға тап қылады.
Мұның бірнеше себептері бар, соның ішінде жемшөп сапасының төмендігі. Шаруашылықтардың басым көпшілігінде жануарлар сүт өнеркәсібінің көшбасшылары болып табылатын елдердегідей үйлестірілген азық тұтынбайды - мұны шетелдік мамандардың бірнеше рет жүргізген аудиттерінің деректері дәлелдейді.
«Жемшөп қорының қосымша санитарлық көрсеткіші – сүтте зиянды майқышқылды бактериялардың болуы және олардың жалғыз көзі - сапасыз сүрлем», - деп түсіндіреді зауыт басшысы. - Фермерлерге ауыспалы егісті әзірлеуге, жемшөп дақылдарының тұқымын іріктеуге, аудандастыруға және жемшөп дайындау үшін арнайы техниканы жеткізуге көмек қажет. Фермалар әсіресе,егіншіліктің тиімділігін жақсартуды аса қажет етеді, себебі бұл жемнің сапасы мен жеткіліктілігіне, олардың өзіндік құнына тікелей әсер етеді. Сапалы және бәсекеге қабілетті сүт болмаса, сала дамымайды.
Сүтті мал шаруашылығының тиімділігіне әсер ететін маңызды фактор - үйлестірілген мал азығының болуы. Солтүстік Қазақстанның ызғарлы климаты мен салыстырмалы түрде қысқа вегетативтік кезеңінде өсімдік азығының қажетті мөлшерін өндіру өте қиын. Бұл мәселені шешу, кәсіпорын мүшелерінің ойынша, жемшөп дақылдарының өнімділігін арттыру мақсатында суару технологияларын белсенді енгізу саласында жатыр. Заманауи суару жүйелері тиімділікті бір гектардан 300%-ға арттыруға мүмкіндік береді, бұл алынған жемшөптің өзіндік құнына айтарлықтай әсер етеді, оның шикі сүттің өзіндік құнындағы үлесі 70%-ға жетеді. Шаруашылықтар үшін су көздерінің қолжетімділігі бойынша мәселелерді шешу керек, осындай жобаларды іске асыру бойынша жол карталарын әзірлеу және енгізу қажет.
«Сүт өңдеушілер мал басының сапасын қатаң мемлекеттік бақылау өте қажет екеніне сенімді. Алғашқы кезеңдерде бұл үшін фермерлерді, зоотехниктерді, ветеринарларды, агрономдарды оқытуға көмектесетін тәуелсіз еуропалық институттарды тартуға болады. «Қазақстандық мал өсірушілер Еуропадан мал басын сатып алуды жөн көреді, субсидиялау бағдарламалары да еуропалық нарыққа бағытталған, сондықтан тұқымды тікелей дамытатындардың ұсыныстарына сәйкес жануарларға қамқорлық жасау керек», - деп атап өтті А.Гриценко.
Сонымен қатар, инвестициялық субсидиялау жануарлардың денсаулығы, мал басының көбеюі, өнімділігі, табынды басқаруды бақылау бойынша жақсы көрсеткіштері бар фермаларға ғана берілуі тиіс, деп есептейді.
