Көптеген өңірде көзі көрмейтін балаларды оқытатын инклюзивті мектеп немесе балабақша жоқ
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Президент болып сайланғандағы алғашқы Жолдауында мүмкіндігі шектеулі балалары бар отбасыларға айрықша көңіл бөлу қажет екенін айтқан-ды. Елімізде мұндай балалардың саны 100 мыңнан асады. Әрі олардың саны жыл өткен сайын көбейіп келеді. Ал оңалту орталықтары тым аз. Солардың ішінде зағип балалардың мұңы өз алдына бір проблема. Көптеген өңірде көзі көрмейтін балаларды оқытатын инклюзивті мектеп немесе балабақша жоқ. Сондай-ақ олармен жұмыс істейтін тифлопедагог мамандар тапшы. Жақында Qaz365.kz тілшісі Алматыдағы «Max kids» көзі көрмейтін балалар реабилитациясы және дамыту орталығына барып қайтты. Ол жақтағы балалардың ата-аналарының мәселелерін тыңдаған еді.
Мысалы, баласы өмірге зағип боп келген Индира Біләлова тағдырдың талай қиындығына төтеп беріп келе жатқан ана. Кейін өзі сияқты тағдырлас ата-аналардың мұң-жарасын аз да болса жеңілдетуге септігін тигізуді мақсат етіп, орталық ашқан. Орталықты «Max kids» деп атаған екен.
«Жеті жасар балам бар. Көзі көрмейтін баланы балабақшаға беру оңай емес. Психологиялық стресс десек болады. Сол себепті осындай орталық іздедік. Сөйтіп, «Қазақ соқырлар қоғамына» бардық. Олар реабилитацияға 18-ге толғандарды ғана алады екен. Мен «кішкентай балалар қайда барады?» деп сұрадым. Жауап болмады. Алматыда 5 жастан бастап мектепке дайындайтын орталық, 3 балабақша бар. Бірақ 2-3 жастан баратын мекеме болмады. Балабақшалардың да бәрі бірдей керемет дей алмаймыз. Шыны керек, мемлекеттік балабақшада мұндай денсаулығында ақау бар балаларға дұрыс көңіл бөлмейді. Балалар қараусыз қалады. Орталық таба алмаған соң, өзім ашуға тәуекел еттім. Оның үстіне, мен сияқты ата-аналардың көп екенін байқадым», – дейді Индира Біләлова.
Ол күйеуі Сұңғатпен бірге Кереку өңірінен көшіп келген. Үшінші баласының көзі 100 пайыз көрмейді. Биыл бірінші сыныпқа барған. Баласына көру нервінің атрофиясы бұзылған деген диагноз қойылған. Кейіннен 5 жасқа толғанда гипоплазия бойынша көру нерві бұзылғанын айтқан.
«Қазір балам жарықты сезеді. Үлкен объектілердің бар екенін сезе бастайтын болды. Бұрын олай емес еді. Олармен жұмыс істеу керек, үйрету қажет. Көру жүйкесінің гипоплазиясы диагнозы деген емделмейді, ота жасауға болмайды», – дейді Индира.
Ол орталықты қалай ашқанын айтты. Павлодардан баласын беретін орталық іздеп келгенде таппай, өзі ашуға бел буған. Алғашында жалға алған мекеменің иесі аренданың ақшасын сұрамаған. Тек коммуналдық төлемдерін ғана төлеген. Демеушілер іздеп те көрген. Respublika партиясының лидерлері тарапынан ғана көмек болған. Мемлекеттік органдар үнсіз. Мысалы, Алматы қалалық білім және әлеуметті қорғау басқармасынан ешқандай көмек болмаған. Олар келіп, орталықты өз көздерімен көріп кеткен. Құрғақ уәдемен қатырған. Басқа ешқандай қолғабыс жасамаған.
«Жұмыс істегенімізге үш жыл болды. Былтыр Мәдениет басқармасы өкілі «БАҚ өкілдерін, әкім орынбасарын шақырып, балабақшаны салтанатты түрде ашайық», – деді. «Сіздер сосын бізге көмек бересіздер ме?» деп едім, үн-түнсіз кетіп қалды» , – дейді кейіпкеріміз.
Бүгінде орталықта 7 зағип бала бар. Мұнда баласын дамытуға әкелгісі келетін ата-ана көп екен. Алматы қаласының Алатау, Түркісіб аудандарынан келем дейтін балалар бар дейді. Кем дегенде 20 бала осындай орталық көмегіне мұқтаж көрінеді. Кейбір мектепке баратын балалар Брайль әдісі бойынша оқу әріптерін білмейді.
«Әртүрлі бала бар. Бірі бауын байлауды білмейді, екіншісі түймесін салып, ағыта алмайды. Кейбір мектепке баратын балалар Брайль әдісі бойынша оқу әріптерін түсінбейді. Сосын кейбір егіз балалардың біреуінің көзі сәл көреді, керісінше басқа жері ауырады. Ата-аналарына қиын. Балаларын әр жаққа тасып жүре алмайды. Сол себепті бір жерге әкеледі. Біз бар-жоғы 50 мың теңге аламыз. Ол баланың үш уақыт тамағына жұмсалатын ақша. Орталықта кадр саны тапшы. Өзім бір қолмен еден жуамын, екінші қолмен құжат толтырамын. Дамыл жоқ. Студенттерді шақырып, өзіміз үйретеміз десек, көбі балалармен жұмыс істеуге құлықты емес. Қазір Абай атындағы педагогикалық университетінің 3 курс студенті өз еркімен келіп, жұмыс істеп жатыр», – дейді орталық жетекшісі.
Оның айтуынша, Абай атындағы педагогикалық университетте, қыздар университетінде осындай мамандарды оқытады екен. Бірақ биыл бірінші курсқа адам жиналмаған. Көбісі грант үшін және стипендиясына бола түсе салады дейді.
Сонымен қатар зағип балалардың бір-біріне бауыр басып кетуі де қиын екен. Өйткені балалар үлкен ғимараттан да қорқады. Ондай жерде қадам жасауға да қысылатын көрінеді. Балалар бір-бірін иіс арқылы сезіп, таниды. Бүгінде орталықта 7 бала болған соң, бір-біріне үйренген. Ал жаңадан біреу келсе, басында жатырқап қиналады. Тамыз айында жаңадан келген балаға 1,5 айдай үйренісе алмай жүрген. Біреу жыласа, екіншісінің де жүйкесі шыдамайтын көрінеді.
Оның айтуынша, негізгі проблема – мемлекеттен қолдаудың жоқтығы. Жылда әкімдікке, министрлікке хат жазады екен. Бірақ одан нәтиже болмай жатыр. Мәселен, Алматы қаласының әлеуметті қорғау басқармасы 18 жасқа дейінгі мүгедектігі бар балаларға реабилитациялық көмек беретін көрінеді. Алайда бұл көмек көзі көрмейтін балаларға қарастырылмаған.
«Басқармаға министрлікке сіздер хат жазып, көзі көрмейтін балаларға көмек алып берсеңіздер десек, ешқайсысы құлақ аспайды. Ата-ананың жазғанынан, басқарманыкі бөлек қой деп талай айттық. Қайта олар: «Сіздің мекемені қамтамасыз ету тиімді емес» деп қояды. Заң бойынша, мүгедектігі бар балалар балабақша және мектеппен толық тегін қамтылуы тиіс. Екінші мәселе – реабилитация әмбебап бағдарламасы (ИПР) деген бар. Көп ата-ана баласын оңалту бағдарламасынан өткізу үшін ақша бөлінетінін біле бермейді. Бұрын Әлеуметтік қорғау басқармасы үнемі «әлі сіздерге ерте» деп шығарып салатын», – дейді Индира Біләлова.
Оның айтуынша, рұқсатты бала тек 6 жасқа толғанда берген. Оның өзінде, талап еткен соң, амал жоқ істеген. Индира бір мысал келтірді. Павлодардан мүгедек бала асырап отырған ата-аналар осы көмекті алу құжатын рәсімдеген. Алайда ешқандай ақша алмаған. Соған қарамастан, қағаз жүзінде алғандай қол қойып тастаған. Өйткені бұл жақта да жең ұшынан жалғасқан жемқорлық қылаң береді.
Көз жанарынан айырылған балалардың болмыс-бітімі ерек. Себебі, олардың сезу түйсіктері өте жоғары болады. Қоғам да, билік те мұндай балаларға қолдау көрсетуді ұмытпаса екен дейміз. Осы күні көмек қолын созатын қорлардың да азайып бара жатқаны, олардың мүгедек жандарға жанашырлық танытпайтындығы бізді қынжылтатыны айқын.
