Әлем бойынша 400 миллионнан астам адам ӨСОА-мен ауырып, жыл сайын 3 миллион адам көз жұмады
Алматыда әлем бойынша өлім-жітім себептерінің ішінде үшінші орында тұрған ауру – өкпенің созылмалы обструктивті ауруына (ӨСОА)1 арналған паблик-ток өтті, деп хабарлайды Qaz365.kz.
Шара барысында сарапшылар ауа сапасының нашарлауы мен шылым шегу сияқты сыртқы факторлардың аурудың дамуына әсерін, ӨСОА белгілерін және ерте диагностиканың маңыздылығын талқылады. Паблик-токтың ұйымдастырушысы – «АстраЗенека» инновациялық биофармацевтикалық компаниясы.
ӨСОА тыныс алу мүшелерінің қабыну аурулары тобына жатады. Ауру баяу дамиды, ал алғашқы белгілері жылдар бойы байқалмауы мүмкін. Адам өз жағдайына бейімделіп, тыныс алудың нашарлағанын қатты ентікпе пайда болғанша сезбей жүреді. Аурудың дамуына ластанған ауаны үнемі жұту себеп болады. Бұған темекі түтіні, қалалық тұмша, өндірістік зиянды шығарындылар немесе тамақ пісіру кезінде май жанған кезде бөлінетін бөлшектер себеп болуы мүмкін. Лас бөлшектердің тыныс алу жолдарына ұзақ уақыт бойы әсер етуі созылмалы баяу қабыну үдерісін тудырады.
Медицина ғылымдарының докторы, «МАУ» респираторлы медицина ҰЗУ директоры, Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің бас штаттан тыс пульмонологы Наталья Александровна Латыпова: Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметіне сәйкес, бүгінде әлем бойынша 400 миллионнан астам адам ӨСОА-мен ауыратынын және жыл сайын 3 миллион адам осы аурудың асқынуынан көз жұматынын2 атап өтті.
«Қазақстан Республикасындағы ресми статистикаға сәйкес, ӨСОА бойынша тіркелген 18 жастан асқан адамдардың шамамен 1%-ы (70 000 астам) бар. Дүниежүзілік деректер ересек халықтың орташа есеппен 10,3%-да ӨСОА белгілері бар екенін көрсетеді, сондықтан Қазақстанда ӨСОА-мен ауыратындар саны әлдеқайда көп, кем дегенде 7-10 есе көп екені анық3. Бұл пациенттердің диагностикадан кеш өтуімен байланысты, негізінен жиі өршу немесе ентігу пайда болған кезде келеді. Аурудың жаһандық таралуына сүйенсек, Қазақстанда ӨСОА-мен ауыратындар шамамен 1-1,2 миллион адамды құрайды4. Сондай-ақ, респираторлық аурулардың ішінде ӨСОА-дан болатын өлім-жітім бірінші орында тұрғанын атап өткім келеді. Тыныс алу органдарының ауруларынан қайтыс болғандардың шамамен 60%-да ӨСОА белгілері бар», – деп атап өтті Наталья Латыпова.
Медицина ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстанның отбасылық дәрігерлер қауымдастығының президенті, ERS, ESC, GOLD Emeriti мүшесі Дамиля Сакеновна Нугманова да уақытылы қабылданған шаралар ӨСОА-ға байланысты мезгілсіз өлім қаупін едәуір төмендетеді деген пікірді ұстанады.
“Жөтел, ентігу, тыныс алудың қиындауы, қақырықпен немесе қақырықсыз жөтел, әсіресе таңертең және жаттығуларға нашар төзімділік – бұл белгілерді көп адамдар жасқа, шаршауға немесе суық тиюдің салдарына балайды. Бірақ дәл осылай COPD өзін көрсете алады. Аурудың жеңіл және орташа дәрежесі бар науқастарда уақтылы емдеу мерзімінен бұрын өлім қаупін азайтады. Сонымен қатар, ерте емдеу ауыр асқынулардың санын шамамен үштен біріне азайтуға көмектеседі және ауруханаға жатқызу қаупін азайтады6,7. Сондықтан қазақстандықтарды аурудың алдын алу, скринингтік тексеру және ақпараттандыру – мұның барлығы күнделікті медициналық тәжірибенің бір бөлігіне айналуы тиіс», – деп түсіндірді сарапшы.
Almaty Air Initiative ұйымының бас директоры Жулдыз Саулебекова атап өткендей, өкпенің созылмалы обструктивті ауруының дамуы көбінесе сыртқы факторлармен, атап айтқанда, ауаның ластануымен байланысты.
«Жөтел, ентігу, тыныс алудың қиындауы, қақырықпен немесе қақырықсыз жөтел, әсіресе таңертең және жаттығуларға нашар төзімділік – бұл белгілерді көп адамдар жасқа, шаршауға немесе суық тиюдің салдарына балайды. Дәл осындай белгілер ӨСОА-ның бастапқы көріністері болуы мүмкін. Аурудың жеңіл және орташа дәрежесі бар науқастарда уақытылы ем жүргізу мезгілсіз өлім қаупін төмендетеді. Сонымен қатар, ерте басталған терапия ауыр асқынулардың санын үштен бірге азайтып, ауруханаға жатқызу қаупін төмендетеді5,6. Сондықтан профилактика, скрининг және қазақстандықтарды бұл ауру жөнінде ақпараттандыру күнделікті медициналық тәжірибенің бір бөлігіне айналуы тиіс», – деп түсіндірді сарапшы.
Талқылау барысындағы негізгі тақырыптардың бірі – экологияның өкпе саулығына әсері болды.
«Біздің зерттеуіміз бойынша, 2024 жылы Алматыда РМ2.5 (ауадағы қатты бөлшектер) орташа жылдық концентрациясы ДДСҰ ұсынған деңгейден шамамен бес есе жоғары болды. Автокөлік құралдарынан шығатын негізгі ластаушы азот диоксидінің деңгейі нормадан 4,2 есеге артты. Бір жылдың ішінде Алматыда азот оксидінің концентрациясы шамадан аспаған 16 күн ғана болған. Ауа сапасы мен денсаулық арасында тікелей байланыс бар: PM2.5 деңгейінің небәрі 10 мкг/м³ артуы ӨСОА ауруының 18%-ға өсуімен байланысты. Зерттеулер сонымен қатар көліктер көп жүретін шулы трассалардан 100 метрден жақын қашықтықта тұратын адамдардың созылмалы обструктивті өкпе ауруының (COPD) даму қаупі 79%-ға жоғары екенін көрсетеді. Салауатты өмір салтын ұстанғанның өзінде, сіз Алматыда тұрып-ақ аурудың тәуекел аймағында боласыз. Ластанған ауа ауыр аурулардың дамуына негіз болады», – деп түсіндірді Жұлдыз Саулебекова. Өкінішке орай, ауа сапасының төмендігі – тек Алматы үшін ғана емес, Қазақстандағы көптеген ірі қалалар мен индустриялық өңірлер үшін де өзекті мәселе.
ӨСОА-ға шалдыққан журналист Надежда Занинаның оқиғасы – ірі қалаларда өмір сүретін адамдардың көбі бұл ауруға шалдығу қаупінде екенінің айқын дәлелі.
«13 жасымда мен алғаш рет денсаулығыма байланысты ауыр жағдайға тап болдым – сол кезде маған пневмония диагнозы қойылып, ауруханаға жатқызылдым. Бастапқыда бұл ештеңемен ерекшеленбегендей көрінді: антибиотиктер, физиотерапия, стандартты ем. Бір жылдан кейін бәрі қайталанды. Әр вирус мен үшін обструктивті бронхитпен немесе өкпе қабынуымен аяқталатын. Уақыт өте келе тұрақты ентікпе пайда болды. 15 жасқа келгенде мен қатарластарым істей алатын қарапайым нәрселерді істей алмадым: жүгіру, велосипед тебу, тауға көтерілу. Кез келген физикалық күш салу кеудемде өкпе емес, ауасы кеткен шар тұрғандай сезім тудырды», – деп бөлісті Надежда Занина. Флюорография «қалыпты» нәтиже көрсетіп тұрды, астмаға тән маркерлер табылмады, ал терапевтер не істерін білмей дал болды. Шын мәнінде жағдай қиындаған кезде ғана Надежданы пульмонологқа жіберді. 16 жасында ол алғаш рет жүктемемен спирографиядан өтті. Нәтижелері шошытты: өкпенің өмірлік сыйымдылығы күрт төмендеген, тіпті тыныш күйде де сатурация 95%-дан аспайтын. Сол кезде нақты диагноз қойылды – ӨСОА.
Паблик-ток ӨСОА мәселесін және оның пайда болу себептерін ашық талқылауға арналған алаңға айналды. Бұл пікірталас ӨСОА – жай ғана медициналық мәселе емес, қоғам үшін маңызды әлеуметтік сын-тегеурін екенін тағы бір мәрте көрсетті. Бұл мәселемен күресу үшін ортақ жауапкершілік қажет: мемлекет тарапынан – қолжетімді медициналық көмек, дәрілік қамтамасыз ету және экологияны жақсартуға бағытталған жүйелі шаралар; қоғам тарапынан – денсаулыққа саналы көзқарас пен ерте диагностика.
