Әлеуметтік желідегі пікірталасқа лексиколог маман нүкте қойды
Соғым сою – қазақ халқының бұлжымас салты. "Қыс қамын жаз ойлайтын" ел жаз шығысымен-ақ күздік және қыстық соғымын ерте ойластыра, қарастыра бастайды. Әлеуметтік желіде: “Соғым шүйгін болсын!” немесе “Соғым сүйкімді болсын!” тұрақты сөз тіркестерінің қайсысы дұрыс деген пікірталас туындаған болатын. Бұл пікірталасқа Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты Лексикология бөлімінің меңгерушісі, филология ғылымдарының кандидаты Айгүл Әмірбекова нүкте қойды, деп хабарлайды qaz365.kz тілшісі.
“Қазақ тілінде сөздің мағыналық қызметтері болады. Олардың орнын ауыстыруға болмайды. “Соғым шүйгін болсын!” деген тілек сөз – этнографиялық ұғым. Сойған малының еті дәмді, майлы болсын деген мағынаны білдіреді. Қазақ тіліндегі шүйгін сөзінің тура мағынасы – қалың өскен құнарлы шөп, оты мол, шұрайлы жер. Қазақта “көк шүйгінді” деген тұрақты тіркес бар. Жап-жасыл, шөбі мол, шұрайлы жер деген мағынаны білдіреді. Осыған орай шүйгінді жер, шүйгінді алқап дейміз. Яғни шөбі қалың, шұрайлы өлкені айтамыз. Тіпті “шүйгіндеу” етістігі шөптің қалыңдау, құнарлануымен (шөп шүйгіндеп қалыпты) қатар, малдың қоңданып семіргеніне қатысты “мал шүйгіндепті” деп айту да кездеседі. Ендеше қазақтың “соғым шүйгін болсын!” деген тұрақты тіркесінің орнын алмастырып немесе басқа сөзбен ауыстырып қолдануға болмайды. Себебі тұрақты тіркес тұрақты болғандықтан басқа сөзбен ауыспайды”, – дейді лексиколог маман Айгүл Әмірбекова.
“Соғым сүйкімді болсын!” деген дұрыс емес сөз тіркесінің пайда болуы – сүйсініп жеу немесе қоңды, семіз малдың бейнесін сүйкімді деп тану ықпалынан туындаған дейді тіл маманы.
“Сүйкімді деген сөз – тартымды, сымбатты деген мағынаны білдіреді. Етке, яғни соғымға қалайша сүйкімді болсын деп айта аламыз. Ет ажарына қарап емес, дәміне қарап таңдалатын өнім. Сондықтан “Соғым сүйкімді болсын” деген сөзқолданыс біріншіден, мағыналық жағынан үйлеспеген дұрыс емес қолданыс. Екіншіден, тілімізде бұрыннан бар тұрақты тіркестің құрылымын бұзып тұр. Бұл дұрыс емес сөзқолданыстың пайда болуына “сүйсіну, сүйсініп жеу” дәмдік сезімге ассоциация беру әсер еткен. Немесе қоңды, семіз малдың бейнесін сүйкімді деп тану ықпалынан туындаған.Сондықтан “Соғым сүйкімді болсын!” деген сөзқолданыс дұрыс емес”, – дейді филология ғылымдарының кандидаты Айгүл Әмірбекова.
Ахмет Байтұрсынұлы атындағы тіл білімі институты – қазақ тілі мен түркітанудың өзекті де қолданбалы мәселелерін зерттеумен айналысып, тіл білімінің жетістіктері мен нәтижелерін жұртшылыққа насихаттап келе жатқан іргелі ұйым. Ал соғым сою – жай ғана қысқы азықтың түрі ғана емес, қазақ отбасы мен ағайын-туыстың арасын жақындастыратын, қуаныш сыйлайтын өнегелі дәстүр, үлкен мереке. Соғымдарыңыз шүйгін болсын, оқырман!
